Η εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία

Η πόλη του Βόλου από το τέλος του 19ου αιώνα εξελίχθηκε σε ένα σταθερά ανερχόμενο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο, με τη οικονομική της ανάπτυξη να στηρίζεται κυρίως στη βιομηχανία και το εμπόριο. Το λιμάνι της πόλης αποτέλεσε σημείο άφιξης προσφύγων σε διαδοχικές φάσεις από το 1921 έως το 1924.

Πόσοι άνθρωποι στάθηκαν στο ίδιο σημείο μ’ εσένα στο πέρασμα του χρόνου; Πόσο διαφορετική ήταν η εικόνα που βλέπεις γύρω σου στο παρελθόν; Τι προσέχεις και τι προσπερνάς όταν περιηγείσαι στην πόλη;

Καλωσήρθατε στον περίπατο του ερευνητικού έργου «100memories». Περπατώντας, νοητά ή φυσικά, μαζί μας, θα επισκεφτείς σημεία της καθημερινής ζωής των κατοίκων που μοιάζουν συνήθως «ασήμαντα». Όμως, σε αυτούς τους «ασήμαντους» χώρους θα ανακαλύψουμε ιστορίες μετακίνησης, εγκατάστασης και κατοίκησης ντόπιων και νεοφερμένων στη διάρκεια του 20ού αιώνα που διαμόρφωσαν τον αστικό ιστό, την κοινωνια και οικονομια, καθως και την κουλτούρα της πόλης.

Η πόλη του Βόλου από το τέλος του 19ου αιώνα εξελίχθηκε σε ένα σταθερά ανερχόμενο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο, με τη οικονομική της ανάπτυξη να στηρίζεται κυρίως στη βιομηχανία και το εμπόριο. Το λιμάνι της πόλης αποτέλεσε σημείο άφιξης προσφύγων σε διαδοχικές φάσεις από το 1921 έως το 1924. Ξηρόκαμπος, «συνοικισμός», Νέα Ιωνία. Τα τρία ονόματα που χρησιμοποιήθηκαν τα τελευταία 100 χρόνια για τον άνυδρο τόπο πέρα από τον Κραυσίδωνα. Κομβικό γεγονός στην αλλαγή των ονομάτων η εγκατάσταση στον τόπο αυτό των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο και τη Θράκη που είχαν φτάσει στον Βόλο μετά το 1922. O Δημήτρης Κωνσταντάρας-Σταθαράς, διαβάζει το άρθρο του Τάκη Οικονομάκη, στην εφημερίδα Θεσσαλία, στις 19 Σεπτεμβρίου 1922:

«Τήν φθινοπωρινήν ηρεμίαν του λιμένος μας ήλθε χθές να ταράξη ένα μεγάλο μαύρο κύμα, κύμα συμφοράς. Εμπήκε μέσα και εξέσπασεν ύστερα εις την παραλίαν από όπου εξεχύθη εις όλην την πόλιν. Και ένα αίσθημα υπέρτάτης φρίκης, απεριγράπτου συγκινήσεως αλλά και οργής τρομεράς συνεκλόνισε τούς πάντας. Το μαύρον αυτό κύμα μας το απέστειλεν η αντίπεραν του Αιγαίου ακτή. Αποτελείτο από τα τραγικά θύματα της φρικτής μικρασιατικής συμφοράς, από τα θλιβερά ναυάγια του Ασιατικού Ελληνισμού, τα οποία η θάλασσα εξέβρασε και εις την παραλίας μας».

Σκηνές, επιταγμένα κτίρια, σχολεία, αποθήκες, οι παλιοί τουρκικοί στρατώνες και το δημοτικό θέατρο της πόλης στέγασαν προσωρινά τους περισσότερους από τους 14.000 πρόσφυγες που βρέθηκαν στην πόλη του Βόλου. Το 1923 αποφασίστηκε η δημιουργία του προσφυγικού συνοικισμού στην τοποθεσία Ξηρόκαμπος, όπου μέχρι τότε υπήρχε μόνο ένας μικρός συνοικισμός γύρω από την εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας. Τον Αύγουστο του 1923 ξεκίνησαν οι εργασίες ανοικοδόμησης του συνοικισμού. Το έργο ανέλαβε αρχικά το τοπικό τμήμα του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων και στη συνέχεια η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων. Το 1924 έτοιμα «Τα Τετράγωνα»: δέκα οικοδομικά τετράγωνα και μια πλατεία, 776 μονόχωρα μικροσκοπικά οικήματα, λίθινα ή με τσιμεντότουβλα. Ταυτόχρονα τέσσερα διώροφα κτίσματα πέριξ της πλατείας για τα σχολεία, το φαρμακείο και το αστυνομικό τμήμα. Το 1925 πρώτη επέκταση προς τα δυτικά, «Τα Τσιμεντένια»: δεκαεπτά οικοδομικά τετράγωνα, 356 οικήματα, καλύτερα και μεγαλύτερα από αυτά «Των Τετραγώνων», με κεραμοσκεπή, εσωτερικό χώρο υγιεινής και μικρό κήπο. Το 1927 έτοιμα «Τα Τζαμαλιώτικα», δύο μικρά οικοδομικά τετράγωνα, 104 πολύ μικρά μονόχωρα οικήματα με χώρο υγιεινής στο εσωτερικό του οικοδομικού τετραγώνου. Το 1928 επέκταση προς τα ανατολικά, «Τα Γερμανικά»: δεκαέξι οικοδομικά τετράγωνα, 323 πολύ μικρά προκατασκευασμένα οικήματα με βάση από πέτρα ή μπετόν, ελαφρύ ξύλινο σκελετό επενδυμένο με τσιμεντόπλακες ή αμίαντο. Οφείλουν το όνομα τους στο γεγονός ότι η χρηματοδότηση τους προερχόταν από τις αποζημιώσεις του γερμανικού κράτους για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1928-1929 «Τα Πέτρινα»: είκοσι τρία οικοδομικά τετράγωνα και πλατεία, 300 οικήματα, ευρύχωρα, με μεγάλο οικόπεδο και λιθοδομή. Τη δεκαετία του 1930 χτίζονται «Τα Καρταλέικα», ανατολικά του στρατοπέδου, που περιλάμβαναν 152 οικήματα με δύο δωμάτια και μικρό κήπο. Μεταξύ 1936 και 1938 δημιουργήθηκαν άλλες δύο μικρότερες επεκτάσεις, η μία ανατολικά με 36 οικήματα και η μία δυτικά, κοντά στη συνοικία της Αγίας Βαρβάρας με 24 οικήματα.

Τα προβλήματα πολλά και οι συνθήκες στέγασης και διαβίωσης δύσκολες. Τα σπίτια μικρά και φτιαγμένα συχνά από ευτελή υλικά, η περιοχή χωρίς κεντρική ύδρευση, αποχέτευση και φωτισμό, με ελάχιστες υποδομές. Όμως ο συνοικισμός έγινε συνοικισμός. Το 1926 χτίστηκε η εκκλησία της Ευαγγελίστριας και η γέφυρα στον Κραυσίδωνα. Μερικά χρόνια αργότερα διαστρώθηκε ο Φαρδύς, διαμορφώθηκαν οι τρεις μεγάλες πλατείες και χτίστηκαν δύο δημοτικά σχολεία. Μέρος του Δήμου Παγασών για πολλά χρόνια, η Νέα Ιωνία έγινε ξεχωριστός δήμος το 1947. Το 2011 ενώθηκε ξανά διοικητικά με το δήμο Βόλου. Προσφυγική και εργατική, τόπος υποδοχής των νεοφερμένων από τότε μέχρι σήμερα συγκρότησε την ταυτότητα της μέσα από την διαρκή μετακίνηση των κατοίκων της.

Τεκμήρια

Χάρτης

Λεωφόρος Ειρήνης και Καραμπατζάκη