Η πλατεία του Αγίου Νικολάου, μια από τις τρεις πλατείες του αρχικού προσφυγικού συνοικισμού, ίσως η πιο κεντρική, μπορεί να φαίνεται με μια βιαστική ματιά μια τυπική πλατεία των προσφυγικών γειτονιών του Πειραιά. Ένα πιο διεισδυτικό βλέμμα, όμως, μπορεί να εντοπίσει σε αυτή, ένα ψηφιδωτό των αλλεπάλληλων μετακινήσεων αυτού του αιώνα.
Στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά, γύρω από το κέντρο της πόλης δημιουργήθηκαν δεκάδες αυτοσχέδιοι οικιστικοί πυρήνες, ήδη από τις πρώτες εβδομάδες μετά την άφιξη των προσφύγων τον Σεπτέμβριο του 1922. Κάποιοι από αυτούς εξελίχθηκαν σε ολόκληρες γειτονιές. Στα βόρεια όρια του Δήμου Πειραιά, στις όχθες του ρέματος Καναπιτσερή δημιουργήθηκε ένας αυτοσχέδιος οικιστικός θύλακας που γρήγορα εξελίχθηκε στο συνοικισμό της Νέας Κοκκινιάς. Οι αρχικές σκηνές και τα αυτοσχέδια παραπήγματα γρήγορα μετατράπηκαν σε μια ολόκληρη πόλη, πυρήνας της οποίας ήταν το κεντρικό στεγαστικό σχέδιο που εκπονήθηκε από το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων και την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων.
Μικρά μεταναστευτικά μπακάλικα, μεταναστευτικά κουρεία, καφέ και μαγαζιά με είδη κινητής τηλεφωνίας συνυπάρχουν με το κλειστό φωτογραφείο, το κλειστό ποτοποιείο και τα άδεια και εγκαταλελειμμένα από χρόνια καταστήματα γύρω από την πλατεία του Αγίου Νικολάου.
Το Χαμάμ «Μικρά Ασία» κατασκευάστηκε ταυτόχρονα με τη δημιουργία του προσφυγικού συνοικισμού. Δεν υπήρχε στον σχεδιασμό της Επιτροπής Αποκατάστασης.
Στις όχθες του ρέματος Καναπιτσερή, βρήκαν καταφύγιο και οι Αρμένιοι πρόσφυγες που δημιούργησαν στη Νέα Κοκκινιά τη δική τους κοινότητα.
Η ιστορία των προσφύγων του 1922-1924 είναι συνυφασμένη με τη βιομηχανία. Στα μεγάλα εργοστάσια οι πρόσφυγες βρήκαν δουλειά, ενώ η εργασία τους συνέβαλε στην εδραίωση του Πειραιά, ως ένα σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της εποχής.
Ένα από τα πρώτα έργα του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων ήταν, στις αρχές του 1923, η πραγματοποίηση τοπογραφικής μελέτης στα βόρεια όρια του Δήμου Πειραιά, στη περιοχή κατά μήκος του ρέματος Καναπιτσερί. Στο χώρο που μερικά χρόνια αργότερα θα αποτελούσε το νοτιότερο τμήμα του μετέπειτα Δήμου Νέας Κοκκινιάς, πλάι στο ρέμα.
Οι νέες συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία διαμόρφωσαν την ανάγκη για την ανάπτυξη συλλογικοτήτων. Γρήγορα ανέπτυξαν σωματεία, ενώσεις και συλλόγους με στόχο, αρχικά, την αλληλοβοήθεια και τη διεκπεραίωση γραφειοκρατικών ζητημάτων, όπως η έκδοση πιστοποιητικών για την ταυτοποίηση των προσώπων για τις διαδικασίες πολιτογράφησης.
Η πρώτη φάση της στεγαστικής αποκατάστασης από την ΕΑΠ περιλάμβανε μια έκταση περίπου 750 στρεμμάτων, η οποία χωρίστηκε (νοητά) σε τρεις γειτονιές γνωστές με τα ονόματα των εκκλησιών τους, τον Άγιο Νικόλαο, την Οσία Ξένη και τον Άγιο Γεώργιο.
Το σχολικό έτος 1924-1925 λειτούργησαν οι πρώτες υποτυπώδεις σχολικές μονάδες στο συνοικισμό, τις οποίες οργάνωσε με αυτοσχέδια μέσα η Μαριάνθη Σκαλά, η πρώτη δασκάλα του προσφυγικού συνοικισμού της της Νέας Κοκκινιάς, έχοντας την συνδρομή πολλών κατοίκων του συνοικισμού.
Περπατώντας σήμερα στη Νίκαια, ανάμεσα στις προσφυγικές αυλές, τα πλυντήρια όπως τα λένε οι κάτοικοί τους, έχεις την αίσθηση ότι βρίσκεσαι παράλληλα σε δύο διαφορετικές γειτονιές.
Η οδός Οκτώ ήταν ο πιο κεντρικός δρόμος του προσφυγικού συνοικισμού, ο δρόμος με τα εμπορικά καταστήματα, αλλά και ο δρόμος συνάντησης, περιπάτου και αναψυχής των κατοίκων στον ελεύθερο χρόνο τους⋅ τα απογεύματα, τις Κυριακές ή τις αργίες, στα καφενεία και στα οινοπωλεία της.
Στο φύλλο 109 της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως στις 7 Μαΐου του 1933 δημοσιεύτηκε η αναγνώριση του συνοικισμού της Νέας Κοκκινιάς σε ανεξάρτητο δήμο.
Η Οργάνωση Αμερικανίδων Κυριών (American Women's Hospitals - AWH) αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες και μακροβιότερες φιλανθρωπικές οργανώσεις που δραστηριοποιήθηκαν στον συνοικισμό.
Όταν σκεφτόμαστε τις μετακινήσεις του τελευταίου αιώνα έχουμε περισσότερο στο μυαλό μας τις μαζικές μετακινήσεις λόγω διωγμών, πολέμων ή φτώχειας. Υπήρξαν, όμως, και εκείνες οι τραγικές στιγμές στην πρόσφατη ιστορία των καταναγκαστικών μετακινήσεων. Μια από αυτές εκτυλίχθηκε στην κοκκινιά την περίοδο της Ναζιστικής κατοχής.
