Τζαμί, σχολείο, σπίτι

Μέσα στη δεκαετία του 1870, όταν η κατοίκηση της περιοχής της Νέας Χώρας έγινε συστηματική, ανεγέρθηκε ο πρώτος ναός της γειτονιάς, ένα τζαμί. Το τζαμί αυτό ήταν κοινωφελές έργο μιας ευκατάστατης μουσουλμάνας, της Χαμηδέ, κόρης του Χαϊδέρ Αγά Σαπουντζηζαδέ.

Το τέμενος είχε το κυρίως κτίριο προσευχής και συμπληρωματικά κτίσματα: ένα που λειτουργούσε ως σχολείο κι ένα για κατοικία του ιμάμη. Κατά την προσφιλή πρακτική των μουσουλμάνων, επίσης, με το τζαμί της Νέας Χώρας είχε συνδεθεί ένα ακίνητο της Χαμηδέ εντός των τειχών, τα έσοδα του οποίου διατίθεντο για τη συντήρηση του τεμένους.

Ορισμένα τζαμιά των Χανίων αδρανοποιήθηκαν ήδη πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών, λόγω της συνεχούς μείωσης των μουσουλμάνων της Κρήτης μέσα στον 20ό αιώνα. Για το συγκεκριμένο τζαμί δεν είναι γνωστό πότε σταμάτησε να είναι χώρος προσευχής, οπωσδήποτε όμως αυτό ήταν μετά το 1915.

Την περίοδο 1924-1925 στον χώρο του τζαμιού στεγάστηκε το Δημοτικό Σχολείο Αρρένων Νέας Χώρας. Κατά την ίδια περίοδο, με την αποχώρηση των μουσουλμάνων των Χανίων μετά το 1923, ντόπιοι χριστιανοί κατεδάφισαν τον μιναρέ και χρησιμοποίησαν τα δομικά υλικά του. Ο Νικόλαος Κυριακάκης, δάσκαλος και ενεργός κάτοικος στα κοινά της Νέας Χώρας, είχε καταγράψει την εμπειρία διδασκαλίας στο τζαμί, η οποία διασώζεται στο κείμενο του  Γιώργου Πιτσιτάκη, «Βήματα εκπαίδευσης στην Καινούργια Χώρα»:

Αναλαβών την Διεύθυνσιν [του Δημοτικού Σχολείου] ευρέθην προ απέραντων δυσχερειών ελλείψει διδακτηρίου και συνάμα προσωπικού διδασκάλων […] Και οι τρεις συνάδελφοι αρχίσαμεν την διδασκαλίαν εντός της αιθούσης του Ναού της περιφερείας Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης. Δεν ευρίκαμεν όμως ηρεμία συνεπεία μεμψιμοιριών εφημερίου της περιφερείας. Ένεκεν τούτου ηναγκάσθημεν τότε ν’ ανέλθωμεν εις Τάμπια του Φρουρίου […] Εν τω μεταξύ, αποχωρήσασαι εκ της περιφερείας ταύτης πάσαι αι Οθωμανικαί οικογένειαι, ομάς χριστιανών αντικαταστήσαντες του Οθωμανούς κατεκρήμνισαν το Τέμενός των (Τζαμί της περιφερείας των) κατεδάφισαν τον μιναρέν του και κατεχράσθησαν μάλιστα πολλά ωκοδομικά υλικά του. Εν τέλει όμως διενοήθησαν ότι πρέπει να γίνη διδακτήριον για τα παιδιά των προς διάσωσίν των εκ της ανωμάλου Τάμπιας. (Γιώργος Πιτσιτάκης, «Βήματα εκπαίδευσης στην Καινούργια Χώρα», στο Δήμος Χανίων, Η Αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Χανιά 2012, σ. 283).

Οι χρήσεις του κτιρίου έκτοτε ήταν πολλές. Το 1938 στέγασε 12 οικογένειες προσφύγων από τη Σοβιετική Ένωση. Για κάποιο διάστημα, μεταπολεμικά, λειτούργησε ως ξενοδοχείο και αργότερα ως σφαιριστήριο. Σήμερα είναι κατοικία. Το κυρίως κτίριο δεν έχει υποστεί ιδιαίτερες αλλοιώσεις, με εξαίρεση την κατάρριψη του μιναρέ.

Τεκμήρια

Χάρτης