Το «Φαρδύ»

Δρόμοι με το ίδιο προσωνύμιο υπήρχαν και στην πατρίδα πολλών κατοίκων της Νέας Ιωνίας, τη Σμύρνη. Όμως το προσωνύμιο ταιριάζει και με τη ρυμοτομία του συνοικισμού. Για ένα ξένο, ανυποψίαστο μάτι το όνομα αυτό ίσως αποτελεί υπερβολή αλλά ο υποψιασμένος επισκέπτης που θα περπατήσει γύρω από τον δρόμο και θα αντιληφθεί τη στενότητα των περασμάτων θα καταλάβει αμέσως τον λόγο.

Ο κύριος οδικός άξονας της Νέας Ιωνίας από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα. Το πέρασμα του αστικού λεωφορείου για τον Βόλο. Ο εργατικός κόσμος που κατέβαινε στη δουλειά. Ταυτόχρονα ο κυριότερος εμπορικός δρόμος της περιοχής. Και ο δρόμος γύρω από τον οποίο χτίστηκαν τα πρώτα σπίτια, τα λεγόμενα τετράγωνα, η πλατεία και η εκκλησία του συνοικισμού.

Ο δρόμος από το 1922 άλλαξε, χωρίς όμως ποτέ να χάσει τις πολλαπλές του χρήσεις και τον κεντρικό του ρόλο στην καθημερινότητα των ανθρώπων της Νέας Ιωνίας. Το Φαρδύ ήταν για τους κατοίκους της Νέας Ιωνίας η «παραλία» τους. Ο χώρος της βόλτας και της κοινωνικότητας. Μικρές και μεγάλες παρέες αγοριών και κοριτσιών ανεβοκατέβαιναν τα απογεύματα και τα Σαββατόβραδα, με τα πειράγματα να μη λείπουν. Κάποιες φορές η γνωριμία ανάμεσα στις παρέες των κοριτσιών και των αγοριών έδινε τη θέση της στην αμοιβαία συμπάθεια και στις μετέπειτα συναντήσεις τους.

Ο Νικόλαος Σπανάκης, ο οποίος γεννήθηκε στη Νέα Ιωνία το 1928 από γονείς πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, αναφέρει:

«Εγώ [την κυρία Τούλα] τη γνώρισα..., εδώ στο Φαρδύ κάναμε μετά το, το γήπεδο, να πούμε, βγαίναμε εδώ στο Φαρδύ κάναμε εμείς βόλτες, δεν πηγαίναμε παραλία. Ε, αυτού τη γνώρισα. Στο Φαρδύ που λέγανε το βράδυ κάναμε βόλτες εμείς, τρεις ποδοσφαιριστές κι αυτές κάνανε βόλτες εκεί πέρα και γνωριστήκαμε εδώ πέρα. Ε, γινότανε η γνωριμία απ' την αρχή γινότανε η γνωριμία. Είχες συμπάθεια, να πούμε...Εγώ, ας πούμε, έλεγα "Θα πάω στο Φαρδύ ή θα πάω στη βρύση". Έπαιρνε κι αυτή το σταμνάκι, πήγαινε στη βρύση [γέλια], πήγαινα κι εγώ, να πούμε, τα μιλάγαμε εκεί πέρα. Ύστερα είχαμε κάτι κέντρα εδώ πέρα του Λαζαρίδη κέντρο, το βράδυ μαζευόταν τραγουδίστριες εκεί πέρα, μαζεύονταν εκεί πέρα, πηγαίναμε κι εμείς κει πέρα και τα συζητάγαμε».

Πλάι στις διηγήσεις, τις αναμνήσεις και τις ιστορίες της ξεγνοιασιάς στο Φαρδύ και στα εμπορικά του καταστήματα έρχονται να προστεθούν μνήμες από τις δύσκολες και σκληρές περιόδους της πόλης.

Ο Μιχάλης Φατσής, ο οποίος γεννήθηκε στη Νέα Ιωνία το 1930 από γονείς πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, αναφέρει:

«Γυρνούσε ένας Γερμανός πρωί - πρωί στη γειτονιά μας και γυρνούσε...Εγώ ήμουνα μικρός, δεν καταλάβαινα. Ήτανε ένας είχε μια βιτρίνα έξω και πουλούσε διάφορα, Εβραίος, κι ήτανε η οικογένειά του μες το τετράγωνο που μέναμε εμείς. Και γυρνούσε ο Γερμανός, έλεγε τ' όνομα, εγώ δεν ήξερα ήμουνα δεκατριών χρονών δώδεκα, τους λεν, να πηγαίναμε τους λέγαμε "Φευγάτε, σας ζητάνε". Δεν τους είπαμε. Μέχρι που τους βρήκε, τους βάλανε σ' ένα φορτηγό μέσα γερμανικό. Τρία παιδάκια. Οχτώ, έξι χρονών, δώδεκα - δεκατριώ χρονώ κι ένα κοριτσάκι γύρω στα δέκα χρονώ. Και τη μάνα την πήρανε, πάνε στον πατέρα και του λένε "Φύγε", έξω ήταν εδώ στο Φαρδύ πουλούσε με τη βιτρίνα ψευτο-τσιγάρα κάτι τέτοια. Του λένε "Φύγε, πιασαν τους δικούς σου", λέει ο καημένος "Τι να φύγω. Πιάσανε τα παιδιά μου και τη γυναίκα μου. Εγώ τι να κάνω μόνος μου να φύγω να γλιτώσω;". Και πήγε και παραδόθηκε μόνος του, πάνε, στο Άουσβιτς τα κάψαν όλα. Να τους πάρει ο διάολος όλους τους κερατάδες, τα Ες Ες. Κι έχεις τώρα ανθρώπους και υμνούνε τους Ναζί. Άντε ύστερα εσύ να κάνεις προκοπή! Δεν κάνουμε προκοπή, τελείωσε!».

Ο δρόμος κράτησε τη φυσιογνωμία του, την εμπορικότητά του, ακόμα και τα σχετικά χαμηλά ύψη που τον περιβάλλουν. Και αν πάνω στον Φαρδύ χτίστηκαν λιγοστές πολυκατοικίες, η ρυμοτομία που τον περιβάλλει έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό άθικτη. Ταυτόχρονα γύρω του διατηρείται μεγάλος αριθμός προσφυγικών οικιών, πολλές εκ των οποίων δεν καλύπτουν τις σημερινές λειτουργικές ανάγκες πολλών ανθρώπων. Για τον λόγο αυτό η περιοχή συνεχίζει να συγκεντρώνει στρώματα μετακινούμενων, που δεν μπορούν να εγκατασταθούν σε περιοχές με ακριβότερα ενοίκια.

Σχεδόν εκατό χρόνια από τη δημιουργία του δρόμου, η ιστορία του γράφεται και ξαναγράφεται από τα αλλεπάλληλα βήματα των ανθρώπων που τον διέρχονται και τις ιστορίες τους. Το απλό και εύστοχο όνομα όμως που του έδωσαν οι πρώτοι οικιστές του αποτελεί σπάνια συνέχεια για αστικό δρόμο.

Στην ηχητική αφήγηση και στο συνοδευτικό κείμενο συμπεριλαμβάνονται αποσπάσματα των συνεντεύξεων του Νικόλαου Σπανάκη (γεννημένος το 1928 στη Νέα Ιωνία, κλητήρας) και του Μιχάλη Φατσής (γεννημένος το 1930 στη Νέα Ιωνία, φορτοεκφορτωτής) στη Μαρία Καραστεργίου, 30/5/2013. Αρχείο Οπτικοακουστικών Μαρτυριών, Τμήμα ΙΑΚΑ, Παν. Θεσσαλίας.