Το εβραϊκό νεκροταφείο

Ο αριθμός των εβραίων δεν ξεπέρασε ποτέ τις μερικές εκατοντάδες ανθρώπους στην πόλη, η παρουσία όμως αυτής της πληθυσμιακής ομάδας ήταν αδιάλειπτη. Ο χώρος του νεκροταφείου, χώρος που φάνταζε μεγάλος σε σύγκριση με το μέγεθος της κοινότητας, πιθανώς ικανοποιούσε την προοπτική της εβραϊκής παρουσίας σε βάθος χρόνου, ιδιαίτερα δεδομένου ότι στην εβραϊκή θρησκεία δεν προβλέπεται ανακομιδή οστών.

Μνήμες μαρτυρούν ότι κατά τη διάρκεια της Κατοχής ενθαρρύνθηκαν μη εβραίοι ντόπιοι να καταστρέψουν μέρος του νεκροταφείου. Πολλά μνήματα διαλύθηκαν με βαριοπούλες. Τα μάρμαρα χρησιμοποιήθηκαν σαν δομικό υλικό στην περιοχή της Νέας Χώρας και πιθανόν και έξω από αυτήν. Θραύσματα από εβραϊκούς τάφους εντοπίζονται μέχρι σήμερα σε εκσκαφές. 

Τον Μάιο του 1944, ένα Σάββατο ξημερώματα, έγιναν μαζικά συλλήψεις των εβραίων της πόλης. Παρέμειναν στις φυλακές της Αγυιάς για ορισμένες μέρες, κι έπειτα φορτώθηκαν στο πλοίο “Τάναϊς” από το λιμάνι του Ηρακλείου, μαζί με χριστιανούς αντιστασιακούς και Ιταλούς αιχμαλώτους πολέμου. Το πλοίο είχε προορισμό την Αθήνα. Κάποιες ώρες μετά τον απόπλου τορπιλίστηκε από βρετανικό υποβρύχιο και βυθίστηκε χωρίς επιζώντες από τους κρατούμενους. 

Ο χώρος του νεκροταφείου καταπατήθηκε συστηματικά μετά τον εκτοπισμό των εβραίων, ήδη πριν γίνει γνωστή η τύχη τους. Χτίστηκαν παράνομα παραπήγματα, ενώ από τη δεκαετία του 1950 και μετά η κατάσταση αυτή έγινε νομιμοφανής, όταν το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος (ΚΙΣ) αποφάσισε να πουλήσει με ένα μικρό αντίτιμο τα ήδη καταπατημένα εδάφη στους χρήστες τους. 

Η μόνη αναφορά σε αυτό το παρελθόν είναι μια πλάκα τοποθετημένη στην αυλή του 6ου Δημοτικού Σχολείου Χανίων, όπου αναφέρεται ότι ο χώρος αυτός αποτελεί παραχώρηση του ΚΙΣ. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960 περίπου, ντόπιοι έπαιζαν γύρω από τον «τάφο  της Σουλτάνας», το μοναδικό τεκμήριο που είχε μείνει από τη χρήση του χώρου. Η Σουλτάνα, κόρη της οικογένειας Σαρφατή, πέθανε μέσα στην Κατοχή σε ηλικία 16 ετών. Είχε ταφεί σε σημείο που σήμερα είναι μέρος της αυλής του σχολείου.