Το Ξενία και ένας αιώνας μετακινήσεων στη Νέα Χώρα

Το Ξενία στα Χανιά κατασκευαζόταν την περίοδο 1962-1970. Βρισκόταν πάνω στα τείχη της δυτικής οχύρωσης, ακριβώς στο όριο μεταξύ τοιχισμένης πόλης και Νέας Χώρας. Η πισίνα του ξενοδοχείου και το καφέ που την εξυπηρετούσε βρίσκονταν κάτω από τα τείχη, δίπλα στη θάλασσα, απ’ όπου αντλούσε η πισίνα και θαλασσινό νερό. 

Σήμερα το Ξενία έχει κατεδαφιστεί, όμως ο σκελετός του καφέ και το περίγραμμα της πισίνας παραμένουν ορατά, θυμίζοντας τον διαφορετικό χαρακτήρα του σημείου που τώρα είναι ένα πέρασμα από την παλιά πόλη στη Νέα Χώρα. Ο τουρισμός πλέον έχει χαρακτηριστικά που διαφέρουν σε πολλά σημεία από αυτόν προηγούμενων δεκαετιών. Οι ξενοδοχειακές μονάδες που δημιουργούνται στις πόλεις δεν δηλώνουν συχνά ενδιαφέρον για όσα η ομάδα του Άρη Κωνσταντινίδη εξέφραζε μέσα από τον σχεδιασμό των Ξενία, «να είναι ενταγμένα και εναρμονισμένα στο φυσικό τους περιβάλλον». Επίσης, μεγάλος αριθμός τουριστών εξυπηρετείται με τη βραχυχρόνια μίσθωση σπιτιών, πράγμα που έχει αλλάξει πλήρως τον οικιστικό χάρτη των πόλεων. 

Στην περίπτωση των Χανίων η ανέγερση του Ξενία πάνω στις δυτικές οχυρώσεις σηματοδοτούσε τότε τον προσανατολισμό του τουρισμού κοντά στα «γραφικά» σημεία της πόλης, συνδεδεμένα με το παλιό λιμάνι της και με μια αφήγηση για τον ενετικό του (τον δυτικό του) χαρακτήρα. 

Η Νέα Χώρα άρχισε να εντάσσεται στον οδικό χάρτη των ταξιδιωτών δειλά-δειλά από τη δεκαετία του 1980. Ο Γιάννης Βολικάκης ήταν ο πρώτος ξενοδόχος της περιοχής:

Όταν ξεκίνησα να κτίζω το ξενοδοχείο το 1981 δεν υπήρχε ξενοδοχείο στη Νέα Χώρα! Μόνο ενοικιαζόμενα δωμάτια. […] Τη μέρα που ολοκληρώθηκε το ξενοδοχείο ήταν ένα υπολογίσιμο κατάλυμα για όλη την περιοχή. Μια εταιρεία δανέζικη ενδιαφέρθηκε να κάνουμε συμβόλαιο. Όντως το κάναμε και στη συνέχεια συνεργαστήκαμε για 7 χρόνια. 

Στα 1981-1982 που κατασκευάζαμε το ξενοδοχείο θυμάμαι κάθε πρωί κάτω από τα αλμυρίκια να κοιμούνται 40-50 άτομα με τα sleeping bag! Το ίδιο και σε μια γειτονική ταράτσα! Την νοίκιαζε ο ιδιοκτήτης της ώστε να κοιμούνται πάνω σε αυτή! (Γ. Κώνστας, Δ. Μαριδάκης, «Η Νέα Χώρα μέσα από τις ιστορίες των ανθρώπων της», Χανιώτικα Νέα, 04/02/2017, https://www.haniotika-nea.gr/i-nea-chora-mesa-apo-tis-istories-ton-anthropon-tis/).

Σήμερα ο τουρισμός που δέχεται η πόλη είναι μεγαλύτερος σε αριθμό και απαιτούνται μονάδες φιλοξενίας τόσο εντός, όσο και εκτός του κυρίως επισκέψιμου κομματιού της πόλης. Επιπλέον, αυτό το κυρίως επισκέψιμο κομμάτι, το λιμάνι, δεν μονοπωλεί τις τουριστικές αφηγήσεις των Χανίων και δεν πληροί από μόνο του τις απαιτήσεις των φιλοξενούμενων. Η Νέα Χώρα τα τελευταία χρόνια αποτελεί μία από τις γειτονιές που εξυπηρετούν τους επισκέπτες και την τουριστική οικονομία των Χανίων. Στεγάζει, έτσι, ντόπιους, μετανάστες και τουρίστες, στα πόστα των ιδιοκτητών, των εργαζομένων και των επισκεπτών, αναλογίες που μεταβάλλονται στα οικοδομικά τετράγωνα ανάλογα με την εγγύτητά τους με τη θάλασσα, ακόμη κύριο πόλο έλξης των τουριστών.

Οι προσφυγικές γειτονιές στον αστικό χώρο μοιάζουν μεταξύ τους. Μοιάζουν ρυμοτομικά γιατί κατασκευάστηκαν με τα ίδια ή παρόμοια σχέδια, μοιάζουν γιατί τα σπίτια είναι μικρά και ο δημόσιος χώρος είναι τμήμα του σπιτιού τις περισσότερες από τις εποχές του χρόνου, μοιάζουν γιατί οι άνθρωποι που κατοικούν σε αυτά έχουν παρόμοιες ιστορίες μετακίνησης ενώ  αναπτύσσουν σταδιακά σχέσεις μεταξύ τους και μοιράζονται κομμάτια της καθημερινότητας τους. Η Νέα Χώρα είναι και δεν είναι μια τέτοια γειτονιά. Μέσα στον 20ο και τον 21ο αιώνα συναντήθηκαν σε αυτή οι νεοφερμένοι στην πόλη των Χανίων, μουσουλμάνοι και χριστιανοί πρόσφυγες, εσωτερικοί μετανάστες, μετανάστες από την ανατολική Ευρώπη, πρόσφυγες από τον παγκόσμιο Νότο αλλά και χιλιάδες ταξιδιώτες, επισκέπτες της Κρήτης.

Περπατώντας σήμερα στη Νέα Χώρα, ανάμεσα στις μικρές αυλές αλλά και τα τουριστικά καταλύματα, έχεις την αίσθηση ότι περπατάς ανάμεσα στον κόσμο της μετακίνησης και ανάμεσα στον κόσμο της αναψυχής. Τα γέλια και οι φωνές των τουριστών που κατευθύνονται προς την παραλία και δορυφορικές τηλεοράσεις με τραγούδια από χώρες της Ασίας και της Αφρικής συνυπάρχουν.

Στα σπίτια της Νέας Χώρας σήμερα συνυπάρχουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες του 20ού και του 21ού αιώνα. Στα σπίτια των μουσουλμάνων κρητικών βρήκαν καταφύγιο οι ανταλλάξιμοι χριστιανοί πρόσφυγες του 1922-1923 και  στα 100 χρόνια που ακολούθησαν οι νεοαφιχθέντες κάθε περιόδου: εσωτερικοί μετανάστες, ρομά, μετανάστες από την Αλβανία, την Ανατολική Ευρώπη ή τον παγκόσμιο Νότο και πρόσφυγες του 2015 αναδεικνύοντας κοινά χαρακτηριστικά αλλά και ανάγκες που έχουν οι μετακινούμενοι κάθε περιόδου. Η συνύπαρξη –άλλοτε εύκολη και άλλοτε δυσκολότερη– των ενηλίκων και το κοινό παιχνίδι των παιδιών στους μικρούς δρόμους  αποτυπώνει τη συνέχεια της ζωής στο χώρο, παρά τις δυσκολίες. Τα ίδια σπίτια  σήμερα  φιλοξενούν πλάι στα όνειρα και τις προσδοκίες των νεοφερμένων –κάθε φορά– στην γειτονιά και τις ολιγοήμερες τουριστικές επισκέψεις στο νησί αναδεικνύοντας άλλες πτυχές και δυνατότητες του αστικού χώρου.

Συνήθως βλέπουμε τα προσφυγικά σπίτια, αλλά και συνολικότερα τους προσφυγικούς οικισμούς του μεσοπολέμου με ένα βλέμμα που είναι στραμμένο στο παρελθόν και όχι στο παρόν. Στεκόμαστε στη σημασία και την αξία τους, κοινωνική, πολεοδομική και οικονομική πριν 100 χρόνια, αλλά αδιαφορούμε για τον έναν αιώνα που έχει εν τω μεταξύ μεσολαβήσει, τη πληθυσμιακή τους σύνθεση που έχει αλλάξει. Τα σπίτια της Νέας Χώρας αναδεικνύουν τις αλλαγές που συντελούνται, τις δυνατότητες και τα προβλήματα της συνύπαρξης και δημιουργούν μια ενδιαφέρουσα γειτονιά στον πιο τουριστικό προορισμό.