Στα βήματα των ανθρώπων της Θεσσαλονίκης

Η σημερινή Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, ήταν γνωστή ως Μπαΐρ (πλαγιά) και κατοικούνταν κυρίως από Μουσουλμάνους. Πριν την ενσωμάτωση της στο Ελληνικό κράτος, η Θεσσαλονίκη ήταν μια πόλη πολυεθνοτική και πολυθρησκευτική κατοικούμενη κυρίως από Εβραίους, Μουσουλμάνους, Χριστιανούς αλλά και από άλλες μικρότερες στον αριθμό εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες. Από την ενσωμάτωση τη πόλης στο ελληνικό κράτος το 1912, οι διαρκείς μετακινήσεις πληθυσμών αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα στην διαμόρφωσή της.

Η Μικρασιατική Καταστροφή και η ανταλλαγή πληθυσμών που την ακολούθησε διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Θεσσαλονίκη. Η μουσουλμανική κοινότητα της πόλης μετακινήθηκε στο τουρκικό κράτος και η Άνω Πόλη, περιοχή στην οποία διέμενε μεγάλο μέρος της κοινότητας αυτής, μετατράπηκε σε μια μεγάλη προσφυγική γειτονιά.

«Μας κατεβάσανε στο λιμάνι, από εκεί πέρα έπρεπε να βρούμε ένα σπίτι για να κάτσουμε, ήβραμε ένα σπίτι να δεις πως λεγότανε στο … μοναστήρι κοντά.

Καθίσαμε πάνω στο Κουλέ καφέ, σε ενός Χότζα σπίτι.

Μας πήγανε πάνω στο Κουλέ καφέ απάνω, αν έχετε ακουστά  στη Θεσσαλονίκη να δεις Ακρόπολη, Ακρόπολη που λεν, στο Τσινάρι, σε κάτι τουρκικά σπίτια μας βάλανε, καθίσαμε εκεί πέρα 2 χρόνια περίπου.

Είπαν πως εδώ στη Θεσσαλονίκη μοιράζουν σπίτια, τουρκικά. Ήρθαμε εδώ απάνω στο Επταπύργιο, και στο επταπύργιο κάτσαμε ένα χρονικό όριο και δεν μπορούσαμε να πάρουμε σπίτια, διότι ήταν και το μέσο και ήθελαν και το χρήμα».

Απόσπασμα από την ραδιοφωνική εκπομπή του Θωμά Σίδερη, Αφύλακτη Διάβαση, «Προσφυγικοί Συνοικισμοί της Θεσσαλονίκης», 17.9.2021.

Και εάν ο ερχομός των χριστιανών προσφύγων καθόρισε την εποχή του Μεσοπολέμου, η εξόντωση της εβραϊκής κοινότητας κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ολοκλήρωσε την αλλαγή του χαρακτήρα και της ανθρωπογεωγραφίας της Θεσσαλονίκης. Ταυτόχρονα, πολλοί κάτοικοι της αγροτικής Μακεδονίας, αλλά και κάτοικοι της Θεσσαλονίκης, πήραν τον δρόμο για τη Γερμανία και για άλλες χώρες της δυτικής Ευρώπης.

Στο μεσοπόλεμο ο πληθυσμός της Άνω Πόλης συμμετείχε ενεργά στο εργατικό κίνημα ενώ και τα ποσοστά του ΚΚΕ ήταν αρκετά υψηλά σε σχέση με άλλες περιοχές της πόλης. Στην  Κατοχή οι κάτοικοι της περιοχής εντάχθηκαν μαζικά στο εαμικό κίνημα, ενώ η βίλα Μοσκώφ στην Άνω Πόλη ήταν το αρχηγείο του ΕΛΑΣ, μέρες πριν την απελευθέρωση της πόλης.

Η δεκαετία του 1990 και η πτώση των ανατολικοευρωπαϊκών καθεστώτων έφερε στην πόλη πληθυσμούς από την Αλβανία και χώρες της πρώην Ένωσης Σοβιετικών και Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (Γεωργία, Ρωσία, Αρμενία, εκ των οποίων πολλούς ποντιακής καταγωγής), η υποδοχή των οποίων υπήρξε τόσο σε θεσμικό όσο και κοινωνικό επίπεδο άξενη. Στις αρχές του 21ου αιώνα η μετακίνηση πληθυσμών από χώρες της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της  Ασίας προς την Ευρώπη οδήγησε στην άφιξη νέων κατοίκων στην πόλη, άλλοι παρέμειναν μόνιμα και άλλοι προσωρινά. Ο πόλεμος στη Συρία το 2015 αποτέλεσε την κορύφωση των μετακινήσεων αυτών. Μερικά χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη, στην Ειδομένη του Κιλκίς, δημιουργήθηκε για αρκετούς μήνες ο μεγαλύτερος άτυπος προσφυγικός καταυλισμός της Ευρώπης εκείνη τη χρονική περίοδο. 

Από την πολυεθνοτική Θεσσαλονίκη της οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα έως την σύγχρονη πόλη του ελληνικού κράτους χιλιάδες άνθρωποι έχουν διασχίσει τη γειτονιά της Άνω Πόλης. Τα βήματα αυτών των ανθρώπων θα ακολουθήσουμε στη σημερινή μας διαδρομή.