Τα Καστρόπληκτα

«Τα καστρόπληκτα είναι η πιο χαρακτηριστική μορφή της προσφυγικής περιόδου, είναι τα πιο χαμηλά οικονομικά στρώματα, τα οποία βρίσκουνε στο τείχος την ανάγκη να κουρνιάσουνε, να χτίσουν εκεί έναν χώρο που θα εξοικονομούσαν έναν τοίχο, και θα κούρνιαζαν στην ασφάλεια του τείχους. Με φτωχικά υλικά φτιαγμένα τα σπίτια, με πλιθιά και φτιαγμένα από τα χέρια, δεν υπήρχαν τεχνίτες. Αυτά τα σπίτια, ήταν η πιο δραματική έκφραση της προσφυγιάς γιατί είχαν αυτή την τραγικότητα της αγωνίας για επιβίωση. (...) Στο δε πόλεμο, επειδή ήταν πολύ σαθρά τα υλικά με τα οποία ήταν φτιαγμένα τα σπίτια και από τις δονήσεις των βομβαρδισμών υπήρχε κίνδυνος να πέσουν και να τους πλακώσουν, σκάβανε το τείχος και όταν γινόταν οι βομβαρδισμοί ήταν το καταφύγιό τους. (...) Το τείχος είχε μεγάλο φάρδος, οπότε ένα μερος του γινόταν σα φωλιά για να κουρνιάσουν. Αυτό έγινε μετέπειτα ένας χώρος κουζίνας. Ήταν δηλαδή η εξάπλωσή τους για την εξυπηρέτηση των αναγκών τους με έναν ακόμη χώρο, ο οποίος δημιουργήθηκε από τον πόλεμο και τον κάνανε κουζίνα.»

Η περιγραφή του Οδυσσέα Παπαιωάννου, κατοίκου της Άνω Πόλης είναι ενδεικτική των συνθηκών που τα δημιούργησαν και του τρόπου με τον οποίο κατασκευάστηκαν. 

Τα μικρά αυθαίρετα σπίτια κατασκευάστηκαν από τους πρόσφυγες μετά το 1922. Έχουν εμβαδό από 40 έως 70 τμ, μικρές αυλές, έντονα χρώματα ενώ συχνά η τουαλέτα βρίσκεται σε εξωτερικό χώρο ακόμα και σήμερα. Ήδη από το 1931, σε προεδρικό διάταγμα προβλέπεται η κατεδάφισή τους για τη δημιουργία μιας πράσινης ζώνης. Τα 900 κτίσματα που θα κατεδαφίζονταν ονομάστηκαν «καστρόπληκτα».

Από εκείνο το διάταγμα του 1931 έως σήμερα σε διαδοχικές περιόδους και σε διαφορετικά πολεοδομικά προγράμματα αναπλάσεων και αλλαγών εντάσσεται το θέμα της κατεδάφισης των καστρόπληκτων και την ανάδειξης των τειχών. Τα προγράμματα αυτά καθώς και η σταδιακή απομάκρυνση των κατοίκων τους έχουν οδηγήσει στην εγκατάλειψη και στην κατεδάφιση της πλειονότητας των σπιτιών αυτών. Τα περισσότερα εναπομείναντα καστρόπληκτα στον Δήμο Θεσσαλονίκης βρίσκονται επί της οδού Επταπυργίου και κατά μήκος των δυτικών τειχών. Συνολικά είναι περίπου 150 κτίσματα εκ των οποίων σήμερα λιγότερα από τα μισά κατοικούνται. Από το 1922 και μέχρι σήμερα τα καστρόπληκτα, σπίτια αυτοσχέδια που φτιάχτηκαν από τους πρόσφυγες του 1922 έχουν φιλοξενήσει τους νεοφερμένους/ες της κάθε περιόδου. Τα αυτοσχέδια αυτά σπίτια και η ιστορία τους, δεν θεωρούνται από τις Αρχές κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας της πόλης που οφείλει να διατηρηθεί και να αναδειχθεί. 

Τεκμήρια

Τα καστρόπληκτα | ΕΛΙΑ
Θεσσαλονίκη - Ρυμοτομικό Σχέδιο (1931)
✕

Χάρτης

Επταπυργίου 137