Η οθωμανική παρουσία στην Άνω Πόλη

Το Μουσταφά Ζιχνί Πασά αποτελεί ένα από τα πέντε τζαμιά που διασώζονται σήμερα στη Θεσσαλονίκη. Αποτελεί τυπικό δείγμα μικρού συνοικιακού τζαμιού της ύστερης Οθωμανικής περιόδου. Χτίστηκε στο τέλος του 19ου αιώνα στα θεμέλια ενός βυζαντινού οικοδομήματος από τον Mustafa Zihni, ο οποίος ήταν βαλής (διοικητής) της Θεσσαλονίκης. Το τζαμί αυτό ήταν ένα από τα 54 μουσουλμανικά τεμένη που υπήρχαν στην Θεσσαλονίκη στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ο μουσουλμανικός πληθυσμός της πόλης αποτελούσε περίπου το 30% του συνολικού πληθυσμού. Η απογραφή του 1913, μετά την κατάληψη της πόλης από τον Ελληνικό στρατό αναδεικνύει μια πόλη πολυεθνοτικής και πολύθρησκευτικής συνύπαρξης με περίπου 61.000 Εβραίους, 46.000 μουσουλμάνους, 40.000 Έλληνες, 6.000 Βούλγαρους και άλλες 4.000 ανθρώπους άλλων εθνοτήτων και θρησκειών.

Ειδικά η περιοχή της Άνω Πόλης ήταν, στο μεγαλύτερο μέρος της, μια μουσουλμανική γειτονιά. Οι λόγοι της εγκατάστασης των μουσουλμάνων στην Άνω Πόλη ήταν κυρίως λόγοι στρατηγικοί – ασφάλειας και επίβλεψης της πόλης από τα πάνω, αλλά και κλιματολογικοί - θέα, ηλιασμός, καθαρός αέρας. Τα κτίσματα τόσο των εύπορων όσο και των πιο φτωχών χαρακτηρίζονταν από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική: με πέτρινα θεμέλια και ξύλινους σκελετούς, ήταν χτισμένα με «τσατμά» και «μπαγδατί» και αρκετά από αυτά διέθεταν αυλές. Ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό γνώρισμα των οθωμανικών κτισμάτων είναι τα λεγόμενα χαγιάτια και σαχνισιά όταν πρόκειται για κλειστό μπαλκόνι που προεξέχει από το κτίσμα προς τον δρόμο.

Παρότι αρκετά από τα μουσουλμανικά σπίτια, κυρίως αυτά των πιο πλούσιων οικογενειών, διασώζονται στην πόλη της Θεσσαλονίκης, μόνο 5 τζαμιά και ένας μιναρές, αυτός της ροτόντας, άντεξαν αυτόν τον αιώνα. Η διαδικασία της εθνικής ομογενοποίησης ταυτόχρονα με την προσπάθεια «σβησίματος» του οθωμανικού παρελθόντος αναδιαμόρφωσε τους χώρους και τα τοπόσημα της Θεσσαλονίκης. Ταυτόχρονα, όμως, έναν αιώνα μετά, οι μετανάστες/ριες που έχουν εγκατασταθεί στις ελλαδικές πόλεις ξανά-υφαίνουν τόπους και τρόπους πολυεθνικής συνύπαρξης. Παρόλα αυτά, το αίτημα για ένα τζαμί που θα λειτουργεί για τις ανάγκες του -έστω και πολύ μικρότερου- νέου μουσουλμανικού πληθυσμού, προσκρούει στην ίδια εθνικιστική και θρησκευτική άρνηση.

Τεκμήρια

Τοπιογραφία κοινοτήτων το 1917. Πηγή: λεύκωμα Incendie de Salonique. 18-19 Août 1917 της Αεροναυτικής Υπηρεσίας του γαλλικού στρατού.

Χάρτης

Επταπυργίου 44