Το εβραϊκό νεκροταφείο

Το εβραϊκό νεκροταφείο βρισκόταν στη σημερινή θέση του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, είχε έκταση πάνω από 350 στρέμματα και πάνω από 300.000 τάφους. Μετά την πυρκαγιά του 1917 το πολεοδομικό σχέδιο που προτάθηκε από τον Γάλλο πολεοδόμο Ερνέστο Εμπράρ προέβλεπε στη θέση του εβραϊκού νεκροταφείου χώρους πρασίνου και τη δημιουργία πανεπιστημιούπολης.

Στο μεσοπόλεμο η εβραϊκή κοινότητα κατάφερε να ακυρώσει αρκετές αποφάσεις για αναγκαστική απαλλοτρίωση και μετατροπή τμημάτων του νεκροταφείου. Το 1930 πρόσφυγες από ανατολικότερες συνοικίες βανδάλισαν 70 τάφους «γιατί με απόφαση της Επιτροπής Νεκροταφείου της Ισραηλίτικης Κοινότητας έκλειναν οι πόρτες στις 9 μ.μ. και δεν μπορούσαν να περνούν διαμέσου του νεκροταφείου και να πηγαίνουν από συντομότερο δρόμο στα σπίτια τους». Το 1931 μέλη της εθνικιστικής οργάνωσης 3Ε μετά το πογκρόμ στη συνοικία του Κάμπελ «εισέβαλαν στο εβραϊκό νεκροταφείο και κατέστρεψαν εκατοντάδες τάφους».

Η τελική καταστροφή του νεκροταφείου πραγματοποιήθηκε την περίοδο της ναζιστικής κατοχής. Την στιγμή που οι Εβραίοι ήταν κλεισμένοι στα γκέτο, το νεκροταφείο λεηλατήθηκε, τα τούβλα και οι μαρμάρινες επιτύμβιες πλάκες χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό. Με τα λόγια του Ηλία Πετροπούλου «Στην αρχή, το πλιάτσικο γινόταν μόλις σκοτείνιαζε. Όταν όμως ο λαουτζίκος έμαθε ότι η “Ιερά” Μητρόπολη και ο δήμος Θεσσαλονίκης λαβαίνουν μέρος επισήμως στο γεύμα, τότε όλη η πόλη στρώθηκε στη δουλειά. Κι έτσι έβλεπες ολόκληρες οικογένειες να κλέβουν τούβλα και τεμάχια μαρμάρων. Δύναμαι μέχρι και σήμερα να βρω και να φωτογραφήσω μαρμάρινες πλάκες μέσα σε εντελώς μακρινές αυλές της Θεσσαλονίκης».

Το πλατύσκαλο της εισόδου της κατοικίας στην οδό Λημναίου όπου στεκόμαστε τώρα είναι μια τέτοια εβραϊκή ταφόπλακα. Σπίτια, δρόμοι, εκκλησίες και αυλές χτισμένα με ταφόπλακες: μια εικόνα που ίσως συλλαμβάνει, όσο οποιαδήποτε άλλη, ένα τραύμα καλά κρυμμένο σε κάθε γωνιά της πόλης.