Το κτίριο της Δημητρίου Πολιορκητού 37 – Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς

Η διώροφη οικία με ημιυπόγειο της οδού Δημητρίου Πολιορκητού 37 αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής της οθωμανικής περιόδου στην Άνω Πόλη. Αρχικά ήταν κατασκευασμένη από λιθοδομή και τσατμά. Μέχρι την αποκατάστασή της τη δεκαετία του 1990, η οικία αποτελούνταν από δύο ξεχωριστούς ορόφους, με εξωτερική σκάλα για πρόσβαση στον δεύτερο όροφο. Χαρακτηριστική είναι η κλιμακωτή διάταξη των δύο διπλών σαχνισιών σε όλο το μήκος της όψης.

Η οικία κατασκευάστηκε πιθανότατα στα τέλη του 19ου αιώνα και  ανήκε σε σχετικά εύπορη μουσουλμανική οικογένεια. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, η ιδιοκτήτρια μαζί με τα τέσσερα παιδιά της αναχώρησε, αφήνοντας το σπίτι τους. 

Η οικία χαρακτηρίστηκε ανταλλάξιμη και πέρασε στη δικαιοδοσία του Γραφείου Δημοσίων Κτημάτων και στη συνέχεια  της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος. Εγκαταστάθηκαν -«αυθόρμητα στην αρχή», επίσημα καταγεγραμμένες αργότερα- οικογένειες προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Στα έξι δωμάτια των δύο ορόφων «τακτοποιήθηκαν» και συμβίωσαν για λίγα χρόνια επτά οικογένειες με 35 μέλη συνολικά, ενώ φιλοξενήθηκε προσωρινά και άλλη μία οικογένεια 5 ατόμων. Το υπόγειο και η μικρή κουζίνα του κήπου έμειναν σε κοινή χρήση. Όπως συνέβη σε πολλές ανάλογες περιπτώσεις, το σπίτι αγοράστηκε τελικά μετά από κάποια χρόνια από τη μία προσφυγική οικογένεια και χρησιμοποιήθηκε ως ιδιωτική οικία, αλλάζοντας μερικώς ιδιοκτήτες στη συνέχεια.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, το σπίτι επιτάχθηκε και λειτούργησε για μερικά χρόνια ως σχολείο της περιοχής, ενώ η οικογένεια που κατοικούσε σε αυτό μετακινήθηκε σε παράσπιτο της αυλής. Ηλικιωμένοι κάτοικοι της περιοχής που φοίτησαν στο σχολείο θυμούνται πως όταν χτυπούσε συναγερμός τα μεγαλύτερα παιδιά βοηθούσαν τα μικρά να βγουν γρήγορα στην αυλή από τις τάξεις του δεύτερου ορόφου, σκαρφαλώνοντας στη μουριά που σώζεται και σήμερα στο προαύλιο. Άλλες μαρτυρίες αναφέρουν την ύπαρξη αυτοσχέδιου καταφυγίου κάτω από το υπερυψωμένο τμήμα της αυλής που σήμερα δεν σώζεται.

Το κτίριο χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο το 1979. Το 1996 πουλήθηκε από τους τελευταίους του ιδιοκτήτες στο Δημόσιο -σε κακή κατάσταση και ακατοίκητο- όπως και άλλα κτίρια της περιοχής, εν όψει της Θεσσαλονίκης-Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 1997. Αποκαταστάθηκε, διατηρώντας κατά το δυνατό τις παραδοσιακές τεχνικές και αποδόθηκε προς χρήση στην Εθνική Χαρτοθήκη. Σήμερα στεγάζει το Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς των Γενικών Αρχείων του Κράτους, μία υπηρεσία επιφορτισμένη με τη διαχείριση, διατήρηση, πρόσβαση και χρήση της χαρτογραφικής κληρονομιάς της χώρας, καθώς και την ανάπτυξη και διάδοση της πολιτιστικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής, καλλιτεχνικής, επιστημονικής και τεχνολογικής διάστασης της Χαρτογραφίας και των Χαρτών.

Τεκμήρια

Το κτίριο της Δημητρίου Πολιορκητού 37, περίπου 1980, φωτογράφος Νώντας Στυλιανίδης (Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης).
Κρήνη στην Δημητρίου Πολιορκητού 35, ξυλογραφία Νίκου Νικολαΐδη, 1992, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Κ.Ι.Θ.), στο βάθος το σημερινό Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς (“Βρύσες – κρήνες στην παλιά Θεσσαλονικη: Διψάσαμε το μεσημέρι…”, 7/4/2017
Όψη της Δημητρίου Πολιορκητού (Facebook, ομάδα Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης, ανάρτηση: Η. Tsiftelidis, 9/1/2013).
Όψη του κτιρίου πριν και μετά την αποκατάσταση (Facebook, ομάδα Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης, ανάρτηση: Π. Κλεανθίδης, 30/8/2020).
✕

Χάρτης