Στα προσφυγικά σχολεία της Νίκαιας: ένας αιώνας μετακινήσεων

Σε τρεις υπαίθριους χώρους που προορίζονταν να χρησιμοποιηθούν ως πλυντήρια η Σκαλά έστησε τις πρώτες τάξεις για τα νεαρά προσφυγόπουλα. Την αμέσως επόμενη χρονιά συστάθηκε το Ταμείο Εκπαιδευτικής Πρόνοιας, το οποίο ανέλαβε να οργανώσει και να συντονίσει την λειτουργεία των σχολείων (ΦΕΚ 252Α/15.9.1925). Τη σχολική χρονιά 1925-1926 λειτούργησαν έξι δημοτικά σχολεία καθώς και ένα νηπιαγωγείο στον προσφυγικό συνοικισμό, 1 εξατάξιο, 1 τετρατάξιο και  1 τριτάξιο αρρένων και τα  αντίστοιχα θηλέων. Τα σχολεία αυτά αρχικά στεγάστηκαν σε παραπήγματα και αργότερα κατασκευάστηκαν σχολικά κτίρια. Ακόμα και σήμερα οι κάτοικοι θυμούνται τα σχολεία αυτά ως παράγκες.  

Τα μαθητολόγια και τα βιβλία γενικού ελέγχου των προσφυγικών σχολείων αποτελούν εξαιρετικές πηγές δημογραφικής ανάλυσης του προσφυγικού πληθυσμού, καθώς περιλαμβάνουν τους τόπους γέννησης των παιδιών και ουσιαστικά τη γεωγραφική προέλευση των οικογενειών που εγκαταστάθηκαν στη Νέα Κοκκινιά: Σμύρνη, Νίγδη, Πισιδία, Καισαρεία, Μούγλα, Έφεσσος, Κιλικία, Κυδωνίες (Αϊβαλί), Τραπεζούντα, Σαμψούντα, Προύσα, Κωνσταντινούπολη και πολλές άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας και του Πόντου. 

Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, το 2015 η μαζική άφιξη προσφύγων στην Ελλάδα από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ και αλλού χαρακτηρίζεται ως προσφυγική κρίση. Σε αυτήν την νέα «κρίση» δεν φτιάχνονται συνοικισμοί για να ζήσουν οι πρόσφυγες, αλλά στεγάζονται σε πρόχειρους χώρους με σκηνές ή κοντέινερ, μακριά από τις πόλεις -στα γνωστά camp. Δύο camp λειτουργούν κοντά στις πρώην προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά: ένα στο Σχιστό και ένα στα ναυπηγεία του Σκαραμαγκά.  Ενώ τους πρώτους μήνες του 2015 η άφιξη των προσφύγων συνοδεύτηκε από ένα έντονο κύμα αλληλεγγύης και συμπαράστασης -με πιο χαρακτηριστικές εικόνες αυτές του λιμανιού στον Πειραιά- τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, σταδιακά άρχισαν να υπάρχουν έντονες κοινωνικές αντιδράσεις και πολιτικές αποκλεισμού των προσφύγων. 

Αν μέσα από τα μαθητολόγια έναν αιώνα πριν, οι πόλεις γέννησης των μαθητών ξανάφτιαχναν στη Νέα Κοκκινιά έναν χάρτη των πόλεων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας -από τη Σμύρνη ως την Κωνσταντινούπολη και την Τραπεζούντα, τα σημερινά μαθητολόγια της Νίκαιας αναδεικνύουν τις νέες γεωγραφίες της άνισης οικονομικής παγκοσμιοποίησης και των πολέμων περιλαμβάνοντας τόσο τις πόλεις των γειτονικών μας χωρών, όπως το Φιέρι, το Περμέτι, το Τεπελένι ή τη Σόφια όσο και πόλεις πολύ πιο μακρινές όπως η Δαμασκός, η Καμπούλ και η Λαχώρη.